Babad Ksatria Tamanbali



43a. Tangeh yan / wuwusan pira ta kunang lawasira urnadeg Ratu, sayan aluhur pwanakira Sang Raja putra Nyalian, inabiseka I Dewa Gde Tangkeban, kaya nama sang yayah. Muwah apa etunian apasadnya mangkana, apan .sira sinenggah putra pingarep agia nangkebang nagara Bangli Kabeh, ya matangira abiseka kaya nama sang yayah.

Tekwan ring sampun mengpeng jajakania wenang angalap rabi, malar tan angalap rabi , yan durung ana panugrahani sang ibu. Muwah wane­nganira Sang Nrepa putra, anangunakenpali-pali lwirnia gambuh legong, aminta panguruk ke Gianyar wong ing Sukawati, mangkana margaha­nira.

Ucapakena ratu Tamanbali, atisaya menengira ring sarwa ilen-ilen, lwirnia gambuh, joged, legong, malar sira nyelang panguruk ka Gia­nyar, ka Sukawati, wekasan saling candet tang panguruk! pamutus/sampun kadi salitarsa, pada anengguh sinengguhang, anyilih legong, rine­ wos kasenengin gamia, ya mimitaning pada kroda, muwah antuk basa, pada saling palewihan, tan lingen ring akadang tunggal, apan wus sarnpun ataging titah, pangarading sapa nguni, makalarapaning ace­ngilan, rinangsukan kala tiga, awetu kaliswara, matemahan kalijuda, masengit-sengitan, Tamanbali arep ka Bangli,

Panjang jika dikisahkan entah sudah berapa lama beliau menjadi raja. anak angkat beliau putra mahkota Tamanbali yang bernama I Dewa Gde Tangkeban makin dewasa usianya, diberi nama I Dewa Gde Tangkeban sama seperti ayahnya. Mengapa bemama I Dewa Gde Tangkeban karena beliau disebut putra mahkota dan ingin segera me­nguasai daerah Bangli. ltulah sebabnya diberi nama sama seperti ayahnya.
Sesudah mencapai usia dewasa dan sudah patut menikah, beliau belum juga menikah, sebelum mendapat restu dari orang tuanya. Dan yang menjadi kesenangan I Dewa Gde Tangkeban, mengadakan tonto­nan yaitu gambuh, legong, mencari guru tari samai ke Glanyar dan Sukawati. Demikinalah perilakunya. 

Dikisahkan raja Tamanbali sangat senang dengan tari-tarian seperti  joget, gambuh, legong. Beliau mencari guru tari sampai ke Gianyar dan Sukawati, akhimya sating sabot guru tari, akibatnya timbul salah paham sating tuduh meminjam penari legong, saling tuduh mencintai dan ber­buat serong. Hal itulah merupakan cikal bakal dendam dan saling marah.

Demikian pula mngenai kata sapaan, sama-sama menganggap diri lebih luhur, lupa dengan diri berasal dari satu keturunan. Karena memang sudah suratan takdir, ditarik oleh kutukan dahulu, menimbul­kan selisih sengketa dimasuki kalatiga, keluar kaliswara, akibatnya terjadi perang sengit antara raja Bangli dengan raja Tamanbali.


43b. Awasana wetu loba angkara I Dewa ring Tamanbali, winatek dening runtik matungtung wrang, ayun angrusak Sang Raja Bangli, apti anunggalaken karajian. Tumuli pwa sira aputusan maring Smarapura, amatur lawah Dalem.

Kunang pamintane I Dewa Tamanbali ring Dalem, didinia suka waneh anasrama-sraman, lwirnia : Gambuh pendet, waneh mangepung pawestri, ramia amawotsawa, muniang tabeh-tabehan, tangeh yan. wuwusan pan sotaning wus jaya, nga Gumanti kang carita, wuwusan Sang Ratu kalih, Gianyar Tamanbali, pahum agonita karyeng rajia Tamanbali, apan ana angaturaken Sang Ratu Bangli kari asesehan anaring gunung Kehen; yata aptinira Sang Ratu Tamanbali didinia brasta uga Sang Ratu Bangli, apti umangkata kagiri Kehen. Tekwan sira I Dewa Manggis Sang Ratwing Gianyar katuran alungguh angemit kadatwane ring Tamanbali, pinituhu de Sang Sri Raja Gianyar. Nahan Dalem, amateni papareng Sang Ratu Bangli, kewala ana sih Dalem sikep. Mangkana panedan I Dewa Tamanbali. 

Akhirnya timbul keserakahan dan keangkaramurkaan raja Tamanbali, dibangkitkan oleh rasa dendam kesumat berintikan rasa malu, ingin menghancurkan raja Bangli. Maksudnya ingin menyatukan daerah (Bangli dengan Tamanbali). Beliau lalu mengirim utusan ke puri Agung Klungkung melaporkan kepada baginda raja Klungkung.

Permohonan I Dewa Gde Tangkeban kepada baginda raja Klungkung, agar beliau sudi memberikan bantuan untuk menyerang raja Bangli. Asalkan ada ban­tuan dari baginda raja berupa pasukan. Demikian isi pennohonan raja Tamanbali.


44a. Ling Dalem wetning / tapwan ana singsal Bangli lawan Dalem yaetu­nian Dalem tar arsa. Pan mangkana adnyana Dalem, kepwan ta citane I Dewa Tamanbali, apan tan tinanggalan. lrika tumuli sira I Dewa Gde Raka. ‘Tamanbali, mawumang presanatira kabeh, katekeng balawarga, mwang prebekel. Siapa pasanakanira, anane I Dewa Gde Mundung, I Dewa Pulasari, I Dewa Batan-wani, I Dewa Jlepung, I Dewa Pindi, I Dewa Rendang, I Dewa Gulingan, I Dewa Pasalakan.

Tangeh yan carita namani sanakira kabeh, seksek supenuh tan paligaran, sireng pangli­manan, tan waneh pwa kinuncar adnyanira sang makahudaking buwana I Dewa Gde Raka, apti angluruga mareng Bangli, apan agung dera angawe panasing twas. Kunang sang samudayani pasanakira, sahur paksi sama wirang / umiringa arepana tohana jiwa pati, kewala ana aturnia sadaya wenang aminta sraya mareng Gianyar didinia tan kasoreng rana. 

Baginda raja Klungkung menyatakan tidak setuju karena antara beliau dengan raja Bangli belum pemah ada kesalahpahaman. Karena demikian sabda baginda raja Klungkung, raja Tamanbali merasa resah sebab permohonan beliau tidak disetujui. Ketika itu beliau memanggil saudara-saudaranya untuk diajak musyawarah bersama pemuka masya­rakat dan Perbekel. Adapun nama saudara-saudaranya adalah I Dewa Mundung, I Dewa Pulasari, I Dewa Batanwani, I Dewa Jlepung, I Dewa Pindi, I Dewa Rendang, I Dewa Gulingan, I Dewa Pasalakan.

Panjang jika diungkapkan nama saudara-saudara beliau yang lainnya. Penuh sesak tanpa ada tempat longgar sampai di balai Pegajahan. Pembi­caraannya tidak lain mengenai maksud raja Tamanbali I Dewa Gde Raka, ingin menyerang daerah Bangli karena raja Bangli dianggap sangat menyakitkan hatinya. Semua saudara beliau serempak me­nyatakan akan turut membela dan sanggup akan mempertaruhkan jiwa raganya walaupun akan gugur. Hanya saja beliau menyarankan minta bantuan ke Gianyar dengan harapan tidak akan kalah dalam pertempu­ran nanti.


44b. Yata pinituhu de Sri Aji, amumule sang para Ksat.riya sadaya, atisaya suka idepira, An mangkana payun ikang alapkena maluwaran ikang gosti wicara, kapwa umantuk sira kabeh arabdang sanjata. Raju ta sira I Dewa Gde Tamanbali makadengan ka Gianyar ring I Dewa Manggis, sang makacatraning nagara Gianyar, apan sang ratu biuh bala. Kunang pangalapkenanira I Dewa Gde Raka Tamanbali, yan sampun alah tang rajia Bangli, irika papareng aparca pamuktian, anitah nagara Bangli. Nahan pangosananira I Dewa Tamanbali, suka pwa sira I Dewa Manggis, narima pangalapkenanira. Kewala anganti dina rahayu. 

Saran tersebut disetujui oleh raja Tamanbali, dengan memuji semua ksatria Tamanbali menyebabkan gembira hatinya semua. Karena keputusannya sudah demikian, para pesena musyawarah lalu bubar, mereka kembali masing-masing menyiapkan pasukan. Raja Tamanbali lalu mengadakan pendekatan dengan raja Gianyar I Dewa Manggis yang merupakan penguasa tunggal di daerah Gianyar beserta rakyat yang cukup banyak. Dalam pembicaraan itu I Dewa Gde Raka menjanjikan, apabila daerah Bangli sudah ditaklukan, ketika itu di­lakukan bagi hasil yakni bersama-sama memerintah darah Bangli. Demikian ungkapan I Dewa Gde Raka. Gembira hati I Dewa Gde Manggis dan dapat menyetujui permintaan tersebut, tinggal menunggu saat yang baik saja.


45a. Wekasan yan apa kunang dintenia /, kala diwa rahayu, sampun pada arabdang sanjata, UJmuli pada umangkata, dumonaken tang nagara Bangli, tangeh yan caritakena gatin ikang awan.
Gumantia sena sampun angadaken prang ramia, inapitan tang nagara Bangli, tinut dening yuda, awasana kaya kewran paprange wong Bangli apan ya tan wring reha, ya dumehnia pada nungkul desa pa­radesa, sakidul kulwaning pangastrianing Bangli, presama alurut lanang istri sakadatwan alaradan, asesehan, angungsi giri Kehen. Tan gigisin pamuksanjateng Tamanbali, Gianyar, anungkap jero Kuta Bangli. Kunang makasenapating sanjateng Gianyar, tan waneh sira Cokorda ring Mas,

Akhirnya pada suatu hari, pada asat yang baik, setelah bersama- sama menyiapkan pasukan, lalu berangkatlah mereka bersama-sama menyerang daerah Bangli. Panjang jika diceritakan perjanann mereka. Kini dikisahkan pasukan tersebut sudah bertempur dengan dasyatnya. Daerah Bangli dijepit direbut, dikepung oleh pasukan lawan. Pada akhirnya pasukan Bangli bingung menghadapi musuh dari ketidaktahuannya mengatur diri. Sebab itu sejumlah penduduk di beberapa desa dan wilayah menyerahkan diri. Beberapa orang penduduk yang ber­domisili di sebelah selatan dan barat ibu kota Bangli tanpa kecuali pria wanita bersama-sama pergi mengungsi menuju gunung Kehen untuk bersembunyi. Tidak kepalang tanggung pasukan Tamanbali dan Gianyar mengadakan serangan dan akhimya mereka berhasil men­duduki ibu kota kerajaan Bangli. Sebagai panglima perang pasukan Gianyar adalah Cokorda di Mas,


45b. Gumanti sampun presida alah sakadatwaning Bangli, ginamel de Sang Ratu Kalih Tamanbali Gianyar, tan ana kariangsaran/baya kewuh, ya etuning tekang bala presama pada anglumerin kapti ajajarah, waneh anasrama-sraman, lwimia: Gambuh pendet, waneh mangepung pawestri, ramia amawotsawa, muniang tabeh-tabehan, tangeh yan wuwusan pan sotaning wus jaya, nga. Gumanti kang carita, wuwusan Sang Ratu kalih, Gianyar Tamanbali, pahum agonita karyeng rajia Tamanbali, apan ana angaturaken Sang Ratu Bangli kari asesehan anaring gunung Kehen; yata aptinira Sang Ratu Tamanbali didinia brasta uga Sang Ratu Bangli, apti umangkata kagiri Kehen. Tekwan sira I Dewa Manggis Sang Ratwing Gianyar katuran alungguh angemit kadatwane ring Tamanbali, pinituhu de Sang Sri Raja Gianyar.

Dikisahkan daerah Bangli sudah ditaklukan dan akhimya berada di bawah kekuasaan raja Tamanbali dan Gianyar. Pasukan Tamanbali dan Gianyar merasa aman tiada bahaya dan kesukaran. Oleh karena itu, mereka bersama-sama memenuhi keinginannya, ada yang merampas barang-barang, mengadakan tari-tarian seperti gambuh pendet, ada juga memburu wanita, ada berpesta pora, menabuh bunyi-bunyian, panjang jika dikisahkan karena memang wajar bagi mereka yang telah menang.
Alihkan cerita ini, dikisahkan kedua raja yaitu raja Gianyar dan Ta­manbali sedang bennusyawarah di puri Tamanbali. Hal ini karena be­liau menerima laporan bahwa raja Bangli I Dewa Ayu Den Bancingah masih bersembunyi di gunung Kehen. Itulah sebabnya raja Tamanbali bersikeras ingin membunuh raja Bangli dan akan berangkat ke gunung Kehen. Raja Gianyar disuruh duduk bersantai sambil menjaga kesela­matan puri Tamanbali. Raja Gianyar I Dewa Manggis menyetujui permintaan tersebut.


Sumber
I Gusti Ngurah Bagus, Ida Bagus Rai Putra

Babad Ksatia Tamanbali

Department Pendidikan dan Kebudayaan, Jakarta 1989



Beryadnya dengan Sharing

Tak akan Mengurangi Pengetahuan

Blog Terkait