Babad Ksatria Tamanbali


Babad Ksatria Tamanbali memakai bahasa Bali Tengahan yang sering disebut bahasa babad bercampur dengan bahasa Jawa Kuna dan bahasa Sansekerta.
Babad Ksatria Taman Bali ini merupakan silsilah leluhur para ksatria Tamanbali, di samping merupakan babad lahirnya nama Bangli, yang kita kenal sebagai salah satu kabupaten di Bali.

Timbulnya nama Bangli adalah hasil kutukan Sang Anom yang lahir sebagai anugerah Dewa Wisnu. Nama Bangli berasal dari nama hutan, yaitu hutan Jarakbang yang dikutuk oleh Sang Anom karena seorang yang di­tanyainya menjawab pertanyaan Sang Anom dengan acuh tak acuh, (banjur).

Babad Ksatria Tamanbali ini di samping memuat silsilah Ksatria Ta­manbali, memasukkan pula unsur-unsur mitos, yaitu nama dewa-dewa di antaranya Dewa Wisnu serta bidadari hasil ciptaan Pedanda Sakti Wau Rauh.


1b. Iti pratata-titi kawitan paraksatriya Tamanbali, umetune sakeng Tirta Arum nguni, saking pangadak Batara Subali, mengkene titanira, lah rungwakena sang mahiun wruha ring kawitanira aang sida sinenggah Satriya Tamanbali pretiaksa denira angapi, lamakane noran angsal.
Sambadinira Batara Subali, apasanakan ring Dalem Batara Sekar­Angsana. Kunang Ida Batara Subali asrama pwa roaring Tolangkir, Ida Batara Sekar-Angsana asrama maring pura Dasar Gelgel. Muah ana pa­sanakanira wijiling panawing apasadnya Sanghyang Aji Jayarembal. Muah kawit maweka stri, apanganira Ni Mas Kuning. Ida Sanghyang Aji Jayarembat asrama maring pura Kentelgumi. 

Inilah silsilah leluhur para ksatria Tamanbali, lahir dahulu di Tirta Arum, asal keturunan Batara Subali, beginilah sejarahnya. Perhati­kanlah oleh siapa pun yang ingin mengetahui nama-nama leluhur ksa­tria Tamanbali dengarkan baik-baik, agar tidak keliru tanggap.
Ceritanya Batara Subali, bersaudara dengan Dalem Batara Sekar­ Angsana. Dan Batara Subali berasrama di Tolangkir. Betara Sekar-Angsana berasrama di pura Dasar Gelgel. Beliau mempunyai juga saudara lain ibu bernama Sang Hyang Aji Jayarembat. Dan sang Hyang Aji Jayarembat mempunyai adik wanita, bernama Ni Mas Kuning (Ida Mas Kuning). Sang Hyang Aji Jayarembat berasrama di pura Kentelgumi.


2a. Kunang Ida Mas Kuning asrama pwa ring Guliang. Nanging pwa tan mari asrama maring parwata Pengelengan. Mangkana kang pada munggah pasramanira kang lepianing kawitanira iki.
Muah matangnia ana Satriya Tamanbali; riwekasan ri kalanira Sang Pandia Wahu-Rawuh lunga maring Tolangkir atemu ring Batara Su­bali. Wus sira abawosan, mantuk sira Sang Pandita Wahu-Rawuh. Sadateng siranen, dalan-dalan, wetu kasatan Ida, aprya amrih ranu. Turnurun Sang Pandia Wahu-Rawuh, anurut jurang Malangit, sama rawuhing kadulu, tan ana pinanggih njung metu ranu ening, irika Sang Pandia anajukang tatekan tiba ring parangan. Wus mangkana awasana metu tang ranu milir saking parangan antian mahning ikang we ika. Wus mangkana, tandwa ana kang wong pawestri tumut umetu saking we ika, dadia ta Sang Pandia Wahu-Rawuh anulu.

Dan Ida Mas Kuning berasrama di Guliang. Tetapi beliau juga berasrama di bukit Pangelengan. Demikian nama-nama asrama ksatria Tamanbali semuanya telah tersurat dalam piagam.
Dan makanya ada keturunan ksatria Tamanbali; sesudah berselang beberapa waktu pada suatu ketika sang pendita Wahu Rawuh pergi ke Tolangkir untuk bertemu dengan Batara Subali. Usai beliau bercakap-­cakap, sang pendita Wahu Rawuh lalu kembali. Setelah beliau sampai di tengah perjalanan, akhirnya beliau dahaga, ingin mencari air. Sang pendita Wahu Rawuh lalu turun, menelusuri sungai Melangit, sepan­jang tepi sungai sampai ke hulu telah ditelusuri, belum juga di temukan air yang bening, ketika itu sang pendita menancapkan tongkat ke batu padas. Setelah berselang beberapa saat akhirnya keluar air amat jernih mengucur dari belahan batu padas. Sesudahnya, tiba-tiba muncul se­orang wanita menyertai keluarnya air itu, akhirnya dilihat oleh Sang pendita Wahu Rawuh.


2b. Raju Sang Resi Wahu-Rawuh atanya, “Duh sira wong pawestri, saking apa pwa sira, muah watek apa kawangane nini? Waha lawanira bapa.” Sumahur kang wong pawestri ika, “Singgih Sang Mahasida Pandia, ka­lingane Sang Maharsi tambuh. Matangnia ana ranu umetu ingke, Sang Pandia angada kaken kadiatmikan matang ana air wangi, ulun teher tumut aneng kene. Anane mangke saking kawiadnyanan Sang Resi mangkia !” Nahan wasitane wong pawestri. Wus mangkana karnegan Sang Pandiangrungu, menger ikang anta wredayanira.
Muah Sang Pandiaangucap, “Duh sira anakingsun, nini tuhu kadi linga sira, kalingane ta sira metu saking sira bapa, mangke bapa ngarani sira. Be, ngarani sira Ni Dewi Njung Asti. Apang matangira mangkana,

 Sang pendita lalu menegur, “Wahai Saudari, dari mana asalmu, dan apa golongan ras Saudari? Beri tahulah saya!”. Wanita itu menjawab, “Ya sang pendita utama, sebenarnya sang pendita berpura-pura. Mengucurnyya air di sini, berkat ciptaan sang pendita utama sehingga mengucur air harum, saya ingin tinggal menetap di sini. Adanya ini dari keluhuran budi sang pendita”. Demikian jawaban wanita itu. Setelah itu tercengang sang pendita mendengar dan beliau dapat memahami dalam hati sanubari. Sang pendita berkata lagi, “Wahai, Anakku, benar sebagai katamu, nyatanya Ananda lahir dari ciptaanku sendiri, kini saya memberikan nama padamu.


3a. apan sira pangadalcastan sira bapa; muah umetu saking siwakaning pa­rangan. “Ika matang kita apasajna Ni Dewi Njung-Asati. Mangke Nini ingke alungguha, aunggu ikang we, apan ranu mawangi. Je, ngaranira Tirta Arum. Mangkana gosananira Sang Resi, raju Sang Pandia Wahu­Rawuh mantu.
Kunang sira Ni Dewi Njung-Asti kari ta sira irika magenah ring Tirta-Arurn, asilian pwa maring gwa. Sampun pwa mangkana tumut wangine antariksa gana, matangira Batara Wisnu, anurwani, lunga acangkrama maring Tirta-Arum. Sadatengira Batara Wisnu irika pi­nanggihira wing istri ayu ngayang asilian maring gwa. Dadia ta katuri­dan Sang Hyang Wisnu, anuta wong pawestri ika; tatapi pwa Batara 

Namamu adalah Ni Dewi Njung Asti. Mengapa demikian, karena Anakku adalah ciptaanku sendiri dan lahir dari belahan batu padas. Sebab itu Anakku kuberi nama Ni Dewi Njung Asti. Tinggallah mene­tap Anakanda mulai saat ini di sini, menunggu air ini, sebab air harum. Je, namanya Tirta Arum. “Demikian kata sang pendita, akhirnya beliau pulang. Dan Ni Dewi Njung Asti tinggal menetap di Tirta Arum, ber­diam dalam gua.
Sesudah berselang beberapa waktu tercium keharuman baunya sam­pai ke angkasa, menyebabkan Dewa Wisnu turun (dari surga), datang bercengkrama ke Tirta Arum. Setelah Dewa Wisnu tiba di sana beliau melihat seorang wanita berparas cantik mempesona masuk ke dalam gua. Akhirnya Dewa Wisnu kena panah asmara, terus mengikuti jejak wanita itu tetapi Dewa Wisnu tidak melihatnya, termenung terus mandi.


3b. Wisnu, tan mulat, umeneng raju adius; teher aptinira tan dadi lipia ring wong pawestri ika Awasane metu kamane Batara Wisnu tiba aneng watu.
Wus sira Batara Wisnu adius mur pwa sira. Sampun samangkana, Ge, Sang Hyang Wisnu. Titanen muah Ni Dewi Njung-Asti mijil saking tengahing gwa, katon denia karnane Batara Wisnu anginggil aneng watu, raju denira angamet tur pinangan. Sampun mangkana wekasan garbini Dewi Njung Asti ika. Ye, Muwah Sang Hyang Wisnu anurwa­ning adius mara ring Tirta-Arum ika, awasana kapanggih Dewi Njung­Asti garbini, bini, raju tinayan de Hiang Wisnu, nye, “Ah, kita wong pawestri, sang apa arane sira, muwah siapa makaswamine sira, muwah makayayahta?” 

Nafsu beliau tetap tidak dapat melupakan paras wanita itu. Akibatnya keluarlah sperma Dewa Wisnu jatuh di atas batu. Usai mandi Dewa Wisnu menghilang. Sesudah itu.
Kisahkan lagi ketika Ni Dewi Njung Asti keluar dari gua, dilihatnya sperma Dewa Wisnu tergenang di atas batu, lalu dipungut dan diminum. Setelah berselang beberapa waktu Ni Dewi Njung Asti akhirnya hamil. Pada suatu saat Dewa Wisnu datang lagi mandi ke Tirta Arum, tiba-tiba dilihatnya Ni Dewi Njung Asti mengandung, lalu ditanya oleh Dewa Wisnu, “Oh kau gadis, siapa namamu, siapa na­ma suamimu, dan siapa nama ayahmu?”


4a. Sumahur kang pawesti, “Duh ulun ngara Ni Dewi Njung Asti pangadak ulun Sang Pandia Wahu-Rawuh, sakeng makotamaning ajnyananeng diatmikan, kalania Sang Resia wlahang ranu. “Raju anajukang tatekan i parangan ingke, awasana umetu we arum, muwang tekeng ulun, de. Ya matang ulun ingaranan Dewi Njung-Asti, apan ulun umetu saking parangan. Muwah pakayaning sira Sang Pandia Wahu Rawuh. Ulun garbini mangke, nguni olih ulun anadah kamane Sang Hyang Wisnu  kalanira asuci laksana.” Mangka lingira Dewi Njung-Asti. Su­mahur Sang Hiang Wisnu “Yan samangkana dudu sira manusia numa­ka, warapsari pwa kita anyadma, mangke wenang pwa kita aswami lawan kami, wekaseng mulihing Wisnubuwana”. Anuhun pwa Ni Dewi Njung-Asti, mur pwa sira papareng mulihing swarga Wisnuloka. Eneng tang tatwa sakamantian. 

Wanita itu lalu menjawab. “Ya saya bemama Ni Dewi Njung Asti kelahiranku diciptakan oleh sang pendita Wahu Rawuh, berdasarkan kekuatan batin dan keluhuran budi beliau, tatkala sang pendita menelusuri kali Melangit. Beliau akhirnya menancapkan tongkat pada belahan batu padas ini, kemudian diberi nama Ni Dewi Njung Asti, sebab saya keluar dari batu padas. Dan diciptakan oleh sang pendita Wahu Rawuh. Kehamilan saya sekarang, karena beberapa waktu yang lalu saya dapat minum sperma Dewa Wisnu ketika beliau mandi di sini.” Demikian jawaban Ni Dewi Njung Asti. Dewa Wisnu lalu menjawab, “Jika demikian Adinda bukan penjelmaan manusia, melainkan penjehmaan bidadari, kini patut­lah Adinda bersuamikan aku, mari kembali ke Wisnubhuana.” Ni Dewi Njung Asti mengiyakan, beliau bersama-sama terbang gaib kembali ke Wisnuloka. Tidak dikisahkan cerita ini sejenak.


4b. Wuwusan muwah ta Batara Subali ahiun pwa lunga mareng Tirta­ Arum, apan srasas ikang we sampun kinarsanan, ya dumehnia lunga, astisaya sukani citanira Batara Subali, ya domehnia Sang Hiang Aji­Jayarembat, kinonaken anungguha arum ika, lamakane tan ana wang amahasahas. Yan tan Pandita adikara, teka yogya pingiten. Sampun pwa mangkana ahiun pwa sira Sang Hiang Aji-Rembat angrisakana punang airtali arum ika sadina-dina amresih tur sira Batara Subali ngwanggunang narmada, tinularan mareng Majalangu, ya ta mimitania ingaranan Tamanbali. Nahan wasitania inguni, tatapi pwa Sang Hiang Aji-Jayarembat, kinon angulem ikang narmada. Sampun arawas-rawas kang pasanakan sama adwe suta. 

Dikisahkan kembali Batara Subali ingin pergi ke Tirta Arum, karena surutnya Tirta Arum yang didambakan itu, sebab itu beliau berangkat, sangat gembira hati Batara Subali, makanya Sang Hyang Aji Jayarem­bat, diperintahkan menjaga Tirta Arum itu, supaya tidak ada orang datang ke sana. Akhirnya Sang Hyang Aji Jayarembat bersedia menjaga dan melestarikan pancuran Tirta Arum itu, setiap hari beliau merawat serta membersihkannya dan Batara Subali membangun taman, meng­ambil contoh di Majalangi, karena itu disebut Tamanbali. Demikian kisahnya dahulu, dan Sang Hyang Aji Jayarembat diperintahkan men­jaga serta taman tersebut. Setelah berselang lama saudara-saudara Batara Subali sudah sama-sama berputra. Sang Hyang Aji Jayarembat berputra seorang pria, bersama berputra.


Sumber
I Gusti Ngurah Bagus, Ida Bagus Rai Putra

Babad Ksatia Tamanbali

Department Pendidikan dan Kebudayaan, Jakarta 1989



Beryadnya dengan Sharing

Tak akan Mengurangi Pengetahuan

Blog Terkait