Babad Ksatria Tamanbali



30a. Yata/ pwa I Dewa Gde Anom-Rai sira kang sinenggah putra ring rajia Bangli, Wekasan aswami lawan Ni Dewa Ayu Den Bancingah, atisaya ramia pakurenira, kadi patemunira Batara Wisnu lawan Batari, Wisnu lawan · Batari, ataker raras siliasih aneng pakasutan, weming wahu rinuwanging smara, kaya langening pasir madu yan pakopaman. Salami­nia tapwan anuhurana wija pwa sira. Pira ta kunang lawasania anidiyeng praja, atisaya karahasian ikang buwana, pada amuji prata Sang Mawang Praja, apa dumehnian, apan I Dewa Gde Anom-Rai, tan sah anglaraken blahaning astadasa wiawara, nimitaning kajanapriya, kastesswaryania. urip wesi, ujar sapisan, jananuraga, tan ana mitia.
Kunang muwah pingarep-arep sira tan ana lipia, angista angredana 

Akhirnya I Dewa Gde Anom Rai dipenemukan dengan Ni Dewa Ayu Den Bancingah, sangat menge­sankan perkawinan beliau sebagai suami istri, seperti Dewa Wisnu ber­permaisuri Dewi Sri, mengadu mesra saling menyintai di tempat tidur, karena baru saja dilanda asmara, jika diibaratkan seperti menikmati lautan madu. Sekian lama pernikahan beliau belum juga berputra. Entah berapa lama beliau memerintah kerajaan Bangli menjadi aman sentosa, masyarakat memuji jasa-jasa raja, karena I Dewa Gde Anom Rai senantiasa melaksanakan sebagaimana tersurat dalam delapan belas wiawara, maka itu disenangi masyarakat karena ke­bijaksanaan beliau mengendalikan pemerintahan daerah, teguh dengan pendirian, sekali berkata jadi, karena tidak pemah berbohong menye­babkan beliau disegani masyarakat. Lagi pula yang beliau utamakan dan tidak pemah lupakan adalah setia dan taat menyembah


30b. Hiang sadakala/ maring Kahiang-Kahiangan, matangnia Sang Hiang Widi asih, anugraha. Ana pawehira Hiang Isa, kuda sawiji, nga. Ki Gandawesi, tan popama kalewihan ikang kuda, yaya onceswara yan pakopama. Mangkana kacaritania. Eneng tekanang kata mangke ka­mantian. 

Apica, kawruhu muwah tekanang carita, ndia ta ya nihan, mimi­tania kang sinangguh I Dewa Kanca Den Bancingah nguni duk daryeng Linggarsengpura, apan ana sanakira I Dewa Kanca stri, dreman ingalap de Dalem ginawe swami, neher anuhuranan putra sawiji laki, listwayu paripurna ring rupa, tan sah maring pangkwaning Dalem. Ya dumehnian Dalem sayan aweh-weh asihnia lawan I Dewa Kanca, kadugi sinung pangewasa anganca,awesma pwa sira roaring loring pangastria agung. Ya etunian apasadnya I Dewa Kanca Denbancing

Dewa (Siwa) setiap saat mendatangi tempat-tempat suci, sebab itu Dewa Siwa (Isa) berkenan memberikan anugerah. Akhirnya Dewa Siwa (Isa) berke­nan menganugerahi beliau seekor kuda bemama Ki Gandawesi, tak terumpamakan keutamaan kuda itu, seperti kuda Vonceswara jika diiba­ratkan. Demikian sejarahnya Tidak dikisahkan sekarang sejenak.

Betapa patut diketahui lagi’ cerita ini, bagaimana, beginilah asal-usul I Dewa Kanca Den Bencingah dahulu ketika masih tinggal di Gelgel, karena I Dewa Kanca mempunyai saudara seorang wanita, berwajah cantik dipersunting sebagai permaisuri Dalem Gelgel, kemudian berpu­tra seorang pria, berwajah tanpan sempuma, selalu berada di pang­kuan Dalem, sebab itu Dalem makin cinta kepada I Dewa Kanca, akhirnya diberikan kedudukan setingkat lebih tinggi, beliau benempat tinggal di sebelah utara Istana. Karena itu beliau diberi nama I Dewa Kanca Den Bancingah.


31a. Wekasan ana sutania wetu laki-laki sawiji, akakasih I Dewa Gde Gereh, anging kari rare pwa sira, antian sihira sang yayah asusunu, apan wahu sawijia. Kunang kalania anangkiling paseban, yadiapin tekang Dalem, anaknia tumut sadakala mangkana lekasnia. Anuli Dalem rawuh saking Badung wus sumurup Sang Hiang Surya, iniring .de Kyahi Jarnbe-Pule Sang Ratu Badung, sampun mawreda arnawa patarana Dalem. Kala ne wekane I Dewa Kanca Den Bancingah alinggih sampaning undag. Apan Dalem wahu rawuh irika Kyahi Jambe-Pule angaryanang patarana, awasana kena sinusunan wekane I Dewa Kanca Den Banci­ngah, prasarna pada gigian atakwan Ki Arya Jarnbe-Pule, “Siapa Dewa ingke?” Sumahur tang rare.”Inggih ulun sutane I Dewa Kanca.” Wetu mapusek citane Kayahi / Jarnbe-Pule, arupa tan wring sasana, 

 Kemudian beliau berputra seorang pria, ber­nama I Dewa Gde Gereh, meskipun beliau masih sebaya kanak, tetapi sangat dicintai oleh I Dewa Gde Kanca Den Bancingah, karena beliau baru berputra seorang. Dan tatkala I Dewa Kanca Den Bancingah menghadap ke balairung, walaupun Dalem tiba di balai penghadapan, putranya itu diajak serta dan selalu demikian perilakunya. Pada suatu ketika Dalem Gelgel datang dari Badung setelah matahari terbenam, diiring oleh raja Badung Kyai Jambe Pule yang sudah berusia lanjut membawa kasur alas duduk Dalem Gelgel. Ketika itu putra I Dewa Kanca Den Bancingah sedang duduk di samping tangga gedung. Ka­rena Dalem baru saja tiba di atas tangga itulah Kyai Jambe Pule menaruh kasur alas duduk Dalem, akhimya kena ditindih putra I Dewa Kanca Den Bancingah, seketika sama-sama terkejut dan Kyai Arya Jambe Pule bertanya, “Siapa anak kecil ini?” I Dewa Gde Gereh menjawab, “Saya adalah putra i Dewa Kanca Den Bancingah.”  Tiba-tiba Kyai Jambe Pule merasa kecewa dianggap anak itu tidak tahu tata cara,


31b. makang  nguni I Dewa Kanca, dahat ineman dera Dalem. Ana ling Sirarja Jarnbe-Pule makirim ikang rare, didinia tan awarah lawan bapa, nye, naha. Wahu mangkana karungu de Dalem, sapari polahe irika, ana ling Dalem, “Jambe-Pule, aja kita sumendia, apan kita wus wreda. ring sutane Ki Kanca-Den Bancingah mangke manirasung amaradi, wastu, 3, nga. I Dewa Gde Tangkeban katekeng wekas.” Mangkana andika Dalem, saking duk ing mangka dumehnia abiseka I Dewa Gde Tangkeban, tinami kayang kawekas. Mangkana kaceritanian nguni, b􀁔eka Tangkeban munggwing lepihan, kapresista ing prasasti. 

lebih-lebih karena I Dewa Kanca Den Bancingah sangat disayang oleh Dalem. Kyai Jambe Pule lalu menyuruh anak itu pergi, tanpa melaporkan kepada I Dewa Kanca Den Bancingah, demikian. Ucapan Kyai Jambe Pule demikian dide­ngar oleh Dalem, Dalem lalu bersabda, “Pamanda Jambe Pule, karena Pamanda sudah berusia lanjut, janganlah sangsi kepada anak Ki Kanca Den Bancingah, sekarang saya mengubah namanya, terakhir (wastu), 3. bemama I Dewa Gde Tangkeban sampai kelak”. Demikian sabda Dalem Gelgel, makanya sejak itu beliau bemama I Dewa Gde Tangkeban, diteruskan sampai kelak. Demikian kisahnya dahulu ber­nama Tangkeban tercantum dalam piagam, dikukuhkan dalam prasasti.


32a. Tonen pwa inguni duking rusak Gelgel, panyeneng Dalem Dimade, alungguh Dalem di Guliang, pabalik Kyahi / Anglurah Agung ring Gelgel, ya etuning Dalem alungguh ring Guliang iniring de putra pingarep kakalih. 

Kunang kapiniluhur abiseka I Dewa Agung Mahiun, sang ari apasengan I Dewa Agung Jambe. Kunang apan atisayane baktinia Anglurah Si­ngarsa mwang paraharya samodaya, makadi Sirarya Anglurah Ler gunung, Kyahi Panji-Sakti, Keboh-Tubuh, Pinatih, Toh-Jiwa, pagate pan, makarnukia Kyahi Jambe-Pule; telasan sapara punggawa, pakiran Anglurah Sidemen, anglurug Anglurah Agung ring Gelgel. Matangnia Kyahi Anglurah Alung kalah alaradan sagrehan maring angulwan. Ya dumehnian putra Dalem, I Dewa Agung Jambe, ana ngunaken rajia ring Smarapura, bumi Malayu, nga. Klungkung. Sampuning mangkana kang parapunggawa presama pada angeling kawulania.

Perhatikan sejarah ketika kalah kerajaan Gelgel pada waktu Dalem Dimade menjadi raja, akhirnya Dalem benempat tinggal di Guliang, dengan perlawanan Kyai Anglurah Agung di Gelgel, karena itu Dalem bertempat di Guliang disertai dua orang putra mahkota.

Putra yang sulung bernama I Dewa Agung Mahiun, yang bungsu bemama I Dewa Agung Jambe. Tetapi karena sangat setia dan patuh Anglurah Singaraja (Sidemen) dan para arya, terutama Anglurah Ler Gunung (Den Bukit/ Buleleng), yaitu Kyai Panji Sakti, Kebon Tubuh, Pinatih, Toh Jiwa, Pegatepan, lebih-lebih Kyai Jambe Pule, bersama para Punggawa, atas prakarsa Anglurah Sidemen menyerang Anglurah Agung di Gelgel. sebab itu Kyai Anglurah Agung akhirnya kalah dan pergi menuju arah barat Kemudian putra Dalem yang bemama I Dewa Agung Jambe membangun istana di Smarapura alias Klungkung (sebelum kalah Kyai Anglurah Agung, I Dewa Agung Jambe pernah bertempat tinggal) di desa Ulah (bumi Malayu). Setelah itu para Punggawa sama­ sama mengingati rakyatnya.


32b. Sah saking Gelgel, pada angawa kaliliran’ ana ring Kawisunia. Mwah sira I Dewa Kanca Den Bancingah, mulih kapresika mawa kaliliran kris ingaran Ki Lobar. Mangkana pidartania nguni, nimitaning Dalem jumeneng ring Klungkung.
Nihan muwah kang tatwa cinarita, sapenyenengira I Dewa Agung kalih. Sira I Dewa Agung Made jumeneng ring puri Agung, sira I Dewa Agung Gede, jumeneng ring puri Den-Pasar Klungkung, olih acengilan asanak, awasana angadakaken prang agung, wekasan alah I Dewa Agung Gede, larut sagrehan angungsi desa Talibeng. Pira kunang swenira ring Talibeng, ana pakiranira Kyahi Anglurah Made ring Ka­rangasem, sira ta angawenang bumi Tamanbaline. 

Pergi dari Gelgel, dengan membawa ba­rang-barang pusaka di antara mereka ada yang menuju Mengwi (Kawisunia). I Dewa Kanca Den Bancingah juga kembali ke Nyalian dengan membawa keris pusaka yang bemama Ki Lobar. Demikian kisahnya dahulu, makanya I Dewa Agung Jambe beristana di Klungkung.
Begini lagi kisahnya, ketika I Dewa Agung berdua masing-masing menjadi raja I Dewa Agung Made bertahta di puri Den Pasar Klungkung, sebagai dua saudara beliau dapat berselisin paham, akibatnya terjadi perang dahsyat akhimya kalah I Dewa Agung Gde dan beliau bersama keluarga pergi mengungsi ke desa Talibeng. Entah berapa lama beliau berada di Talibeng, ada upaya raja Karangasem Kyai Anglurah Made yang menguasai daerah Tamanbali.


Sumber
I Gusti Ngurah Bagus, Ida Bagus Rai Putra

Babad Ksatia Tamanbali

Department Pendidikan dan Kebudayaan, Jakarta 1989



Beryadnya dengan Sharing

Tak akan Mengurangi Pengetahuan

Blog Terkait