Babad Ksatria Tamanbali



14a. Sampun arawas-rawas ageng garbinine Ni Dewi Ayu Mas molah tang garbawasa. Ana ta pawarah sang Anom lawan rabinira.
E. “Duh Mas Yayi, kakanta mangke anilari sira, anangunaken” Yogi samadi, aja ta yayi manastapa, palilayakena manahta, “pakaria ta sira mareng umah, angemban garbininta; ana “pawekas kakanta mangke. Kunang yan umetu tang rare laki, “didinian inaranan Ki Dewa Garba-Jata. Apa etunian mangkana “inguni apan mami atemu lawan kita, olih ingetutburi de ••warayang watek peka Dalem, yata matange anak mami sang “karyeng garbawasa ingaranan Sang Gar­bajata. 

Dikisahkan kembali Sang Anom sesudah menjadi raja di Tamanbali diiringi oleh rakyatnya, dengan gigih memperbaiki daerahnya, demi kebahagiaan masyarakat Tamanbali. Setelah berselang beberapa lama umur kandungan Ni Dewi Mas sudah semakin tua dan sang bayi sudah dapat bergerak. Sang Anom lalu berpesan kepada istrinya.  “Aduhai Adindaku sayang, saya sekarang akan meninggalkan dikau untuk me­laksanakan yoga semadi, janganlah Adinda masygul, hiburlah hatimu, tinggallah Adinda sendirian di rumah, jagalah baik-baik kandunganmu, sekarang ada nasihatku. Jika nanti anak kita lahir pria, berilah nama Ki Dewa Garba Jata. Mengapa demikian, karena hasil pertemuan saya dengan Adinda dahulu keburu dikepung pasukan Dalem Gelgel, karena itu bayi yang masih dalam kandungan beri nama Sang Garba Jata.


14b. Yeki ana kris “kawitan, nga. Si Lobar makalarapania umangguhaken suka-duka “wekas”. Mangkana pawarah Sang Anom lawan rabi, ingembeng ranun ikang mata, umengeting sarira, Wruh sane Anoming ces­takara muwah sumahur: “Yayi aywa mangkana ngelaken tangsisa, apan “kakanta umungsiyeng.rawit. Ana muwah piwekas kakanta, lawan “sira rari, wekas yan sampun ike anak mami luhur, “asungakena punang kris. Kunang yan ana pinta ring Dalem, aja “angaturana; wenang sinungsung maka pangresing ripu. Mangka katatwania wus puput rasaning don neher lumaris pwa sang Anom aneng tapowana. Tan katekena lam­pahireng awan. Enengakena sukarnantian.
Wuwusan sang kari tininggal kangening tuwuhnira, tan sah pwa sira nulame sang lunga. Pira kunang kalanira umijil pwa sang aneng gar­bawasa. 

Ini keris pusaka yang bemama Si Lobar merupakan sarana baginya. untuk menemukan suka duka kelak.” Demikian nasihat Sang Anom tahu akan isyarat wajah istrinya, lalu berkata lagi, “Adinda janganlah menangis, tahanlah kesedihanmu, karena saya akan menuju tempat yang suci. Ada lagi nasihatku kepada Adinda, jika nanti anak kita sudah dewasa usianya, berilah dia keris pusaka ini. Dan jika diminta oleh Dalem, jangan sekali diberikan, patut disimpan baik-baik karena merupakan senjata yang ditakuti lawan. Demikian kisahnya,” dan setelah selesai menguraikan inti kegunaan keris pusaka itu, Sang Anom lalu berangkat menuju tempat pertapaan. Tidak dikisahkan perjalanan beliau. Tidak dikisahkan sejenak. 

Dikisahkan kembali Ni Dewi Ayu Mas yang ditinggal pergi mengenangkan nasib dirinya, senantiasa mengigau sang suami yang telah pergi. Entah berapa lama berselang saatnya lahirlah bayi yang berada dalam kandungan. Tak terbayangkan sedih Ni Dewi Ayu Mas, sesuai yang diramalkan oleh Sang Anom bayi yang lahir itu laki-laki.


15a. Tan lingen panangis ikang ibu, tan simpang kaya pawarah sang lunga, laki pwa sira metu. Listwayu puma, tinulung pinula-pali tang rare. Tan lingen sukaning citanira sang asusunu katon katon apekik warnaning anak, kaya Arjuna yan makopaman. Tangeh yan carita, teher inaranan I Dewa Garba-Jata. Mangka pidartania nguni mimitang satria Tamanbali.
Rengwakena tiking carita muwah sampun arawasrawas, sayan genep pwa tuhuhira I Dewa Garba-Jata. W ekasan atakwan pwa sira ring sang ibu wekasing bapanira lingira, “Ibu ndi kang prasida ra­ma “ngulun kang mrediaken mangke?” Sumahur ta sang ibu sahaseweng waspa. Je. “Duh Mas Jiwaningsun kaki tanana iwang denta atakwan, nguni duking kari kita aneng garbawasa, tininggal de sira Yayah ta lunga anangunaken Samadi maring wana giri ngaalas Dawa. “Ana ta makacihnanira warnanira tan waneh pwa sita kaya sira kaki,” tan sah asekar waribang lamba, akampuh welang/walilang la­long. “Yan mangka yaya yayahta uga.” Nahan piteket sirang ibu.

Betapa gembira hati Ni Dewi Ayu Mas melihat ketampanan wajah putranya, jika diibaratkan seperti Arjuna. Jika dikisahkan tiada habis-habisnya, lalu diberi nama I Dewa Garba Jata. Demikian kisah sejarah ksatria Tamanbali dahulu.
Perhatikan lagi cerita ini sesudah berselang lama, makin bertambah usia I Dewa Garba Jata. Kemudian beliau bertanya mengenai ayahnya kepada ibunya, ucapnya, “Ibunda di mana Ayahanda yang menye­babkan saya lahir?”. Dengan air mata berkaca-kaca ibunya lalu men­jawab, “Wahai Ananda kesayanganku benar sebagai pertanyaan Anakku, dahulu ketika Ananda dalam kandungan, ditinggal pergi oleh ayahmu ke pegunungan untuk melaksanakan semadi, bernama hutan Dawa. Sebagai tanda wajah beliau tidak beda dengan wajahmu, selalu menyunting sepucuk kembang jarakbang, memakai selimut (kampuh) welang walilang lalong. Yang demikian itulah ayahmu sendiri.” Demikian jawaban ibunya.


15b. Winursita pwa de sang anak, tumuli amwiting sang ibu, ingarner pwa lampahira apan karya rare, nging tan kena ingameran. Neher lumaris aneng alas, kalungang-lungang pwa lampahira, age pwa sira prapta aneng wanantara ngaran alas Dawa, nga. marga panjang ngalantang. Awasana cinunduk pwa sang yayah sedenging amona samadi, apan ana pakirimi sang ibu, winwaspada denira, tumuli pwa sira umendek, anga­turaken sembah. Apan mangkana sasananning anak bakti ayayah. Wawang ta sira bapa atakwan, be: lingira “Duh sang apa pwa sira sira tumakena kami ?” Sumahur pwanakira, “Duh singgih pwa kaya wacana Paduka Bapa, apan tan umenget rikeng ulun, tan waneh pwangulun, sutanira de I Dewa Ayu Mas/ sang karyeng tininggalan duk aneng garbawasa.

Sang Garba Jata besujud kepada ibunya lalu mohon diri, dituntun ja­lannya karena masih kanak-kanak, tetapi tidak kuasa dipegang. Terus berjalan menuju ke tengah hutan, sesudah jauh berjalan, beliau segera tiba ke tengah hutan yang bernama hutan Dawa, disebut jalan panjang. Akhirnya ditemui ayahnya sedang melakukan semadi tanpa ucapan (amona semadi), sesuai dengan pemberitahuan sang ibu, diperhatikan baik-baik olehnya, akhirnya I Dewa Garba Jata mem­bungkuk bersujud. Karena memang demikian seorang anak harus menghormati ayah. Sang Anom segera bertanya, ucapnya, “Wahai siapa Saudara yang menegur saya?” I Dewa Garba Jata lalu menjawab, “Ya benar seperti ucap Ayahanda, karena mungkin Ayahanda lupa kepada saya, saya adalah putra dari Ni Dewa Ayu Mas yang Ayahanda inggalkan pergi ketika masih dalam kandungan.


16a. Saking piteket bapaningulun nguni ana piwe kas ibuni­ngulun, sira yayahningulun abiseka rakwa Sang Anom, ingke rakwa ramaningulun umolaha anangunaken Samadi. Wawang tumuli sinambut tangatmaja pinekul tur ingarasan, “Aduh atmajiwaningsun kaki, ksa­makena iking bapanta, lwir kaya tan tresna sira “rama ya bapa aninggali sira karyeng garbawasa.” Umatur pwa Sang Garba-Jata,”Aja pwa an­gucap mangkana”, tumuli tumuntun siranakira aneng waneh, doh dera lumaku. Ana katemu watu kumalasa aradin, ajujuk, irika araryan, muwah ta ya angucap-ucap, irika anakira umatur, angaturi ramanira umantuka. Tan ahiun sira mantuk, ana lingira sang aji guru lawan suta,

Bermula dari petunjuk Ayahanda dahulu yang disampaikan oleh ibunya (kepada saya), Ayahanda konon bernama Sang Anom, di tengah hutan Dawa ini Ayahanda konon tekun melaksanakan semadi.” Lalu segera putranya dipegang dirangkul serta dicium, “Wahai Ananda kesayangku, maafkanlah saya, seakan-akan saya tidak cinta kepadamu meninggalkan pergi ketika dikau masih dalam kandungan.” I Dewa Garba Jata segera menjawab, “Tidak usah Ayahanda berkata demikian,” putranya lalu dituntun menuju tempat lain, agak jauh jarak yang beliau lalui. Akhimya beliau menemukan batu yang menyerupai tikar bersih, berdiri, di situlah beliau berhenti, sambil bercakap-cakap, ketika itu I Dewa Garba Jata matur, mohon agar ayah beliau mau pulang. Sang Anom tidak mau pulang dan ada pesan sang ayah kepada putranya,


16b. Anakni ngulun Sang Garba Jata, pahenaka kitanaku pamuliha umadeg Ratu maring Tamanbali, nging aja lali, anyungsung kawitanta ring Tirta-Arum, tiaga angamong kawanganta munia Ksatriya Tamanbali. Muwah kawitan sira bapa Dalem “angawa, nga. Ki Lobar.ika wenang sinungsung wekasan, pamuliha pwa siranaku,aja lipia anyiwi ring Tirta­Arum, katekeng sentana pretisantana kayang kawekas, apan siranakku witning Tirta-Arum, saking pakayan Batara Subali. Ya ta sira manggeh makatatwa satria Tamanbali; sedeng umangguhakena maring lepian presista ing presasti; wekasing makukuh tunggulira prtisantana kayang kawekas, didinia pada umengeting kawangania, mimitaning Tirta Arum.” Mangkana lingira sang yayah, tan an-dadawa muwah, mur pwa sang bapa tan pajamuga, mantuking ayatana. Kadi kageman Ki Dewa Garba-Jata kaya simsim katinggalin watu. Mangka padanira. mrabas ta luhnireng mata, apan tan ton gurunira muwah. Tumuli angaturaken sembah, ring kawitikang yayah alungguh nguni Ika dumehnia ingaran tang sila, Batu mateg, tinemwaken mangke. Wusing mangkana, raju I Dewa Garba-Jata Lumampah mulihing wana, Tan kawamaheng awan, wawang dateng eng rajia Tamanbali, tan sah umedekeng sirebunira. Lingira sanga ibu, ”Endia paranta sira kaki? Kaya asemu rudita, angu­latana sira ramanta.” Anembah siranakira. “Singgih Paduka Hiang Ibu, lwir kaya pedas tan tumon lampahe sirarakira. Apa etunian mangkana kewalia kapangguha tan ahiun pwa sira mantuka, mur mur pwa ra manwking ayatana,. Kewala ana asung anugrahasiheng manira, bwating kawangan, umanggehaken witning satriya Tamanbali anyiwi roaring Tirta-Arum, apan pawijilanira nguni, pakaryan Batara Subali. Mangkana pawekasira bapa, lawansiranakira.” 

“Ananda Sang Garba Jata, lebih baik Ananda kembali untuk nantinya menjadi raja di Tamanbali, tetapi jangan lupa mengemong leluhur di Tirta Arum, tetap taat memegang teguh keturunan ksatria Tamanbali. Dan keris pusaka yang ada sekarang bemama Ki Lobar patut diemong (disungsung) hingga kelak, kembalilah Anakku, jangan lupa mengemong (anyiwi) Tirta Arum, sampai tiba gilirannya kepada anak cucu turun-temurun, karena Anakku berasal dari Tirta Arum, atas hasil usaha Batara Subali. Beliau itu tetap merupakan sumber sejarah ksatria Tamanbali, patut ditulis pada lembaran dikukuhkan dalam prasasti, se­bagai lambang pemersatu anak cucu sampai kelak, agar mereka ingat dengan keturunan masing-masing bersumber dari Tirta Arum.”
Demikian nasihat Sang Anom, tanpa memperpanjang lagi, beliau lalu terbang menghilang kembali ke Swargaloka. I Dewa Garba Jata seketika tercengang ibarat cincin hilang permatanya, karena tidak akan melihat wajah ayahnya lagi. Lalu menyembah ke arah tempat duduk ayah beliau tadinya. Sebab itu batu tersebut kemudian disebut Batu­madeg yang nampak sampai kini masih ada. Setelah itu I Dewa Garba Jata lalu berjalan kembali dari tengah hutan, tidak dikisahkan dalam perjalanan, tiba-tiba beliau sudah di puri Tamanbali, terus menghadap sang ibu. Ni Dewi Ayu Mas lalu menegur, “Anakanda datang dari mana? seperti berwajah murung, apakah Ananda mencari-cari Ayahanda?” sambil bersujud putranya menjawab, “Benar Ibunda, keper­gian saya seolah-olah melihat yang tidak tampak. Mengapa demikian (karena Ayahanda) hanya dapat ditemui beberapa saat beliau tidak mau pulang, lalu beliau terbang menghilang kembali ke Swargaloka. Akan tetapi ada anugerah beliau ke pada saya, agar mengutamakan keturunan, memegang teguh keluarga ksatria Tamanbali dan mengemong Tirta Arum, sebab beliau asal lahir di sana, hasil karya Batara Subali. Demikian petunjuk Ayahanda kepada saya.”


Sumber
I Gusti Ngurah Bagus, Ida Bagus Rai Putra

Babad Ksatia Tamanbali

Department Pendidikan dan Kebudayaan, Jakarta 1989



Beryadnya dengan Sharing

Tak akan Mengurangi Pengetahuan

Blog Terkait