Babad Ksatria Tamanbali



23b. lrika ta wadwa lawan pasanakan, prapta teka sahasa in­gebet tekanang wangke, tan kena ingelingan, inurub binwanging jurang. Mangkana kacaritania nguni. Umiang tangising sajeropura. tumunaken lara Sri Aji, tamahan kantu, tumulung tumulianglilir, prapta tang bala Mantri, mwang sahananing parawalian, makanguni wateking sadaka anambana sang kalaran, awet denira ananclang kanin tan waras.

Pira ta kunang laminira apan akweh parabinia Aji, pada karuditan, tan kena inamer Sang Hiang Kamatantra dening saktining smara, awasana ana olih atemu gamia tinuminan, olih I Dewa Kaler, tan lingening sasaning wang; ya etunian inaranan katuminan. Mangkana caritania nguni. 

Ketika itu datang beberapa orang bersama keluarga tanpa ragu-ragu mernbongkar mayat si penjahat, tak terkenali lagi kemudian dibakar dan abunya dibuang ke sungai. Demikian ceritanya dahulu. Makin bertam­bah ratap tangis penghuni puri, melihat lukanya I Dewa Gde Tangkeban, hingga semaput. Setelah ditolong akhimya beliau sadarkan diri. Para mantri berdatangan bersama masyarakat, dan semua dukun, terutama para pendita untuk mengobati penderita Iuka parah. Beliau lama menderita Iuka parah namun belum juga sembuh. 

Entah berselang berapa lama, karena I Dewa Gde Tangkeban mem­punyai banyak istri, sama-sama kena panah asmara, tidak dapat me­nahan nafsu birahinya. Karena daya tarik asmara. tidak dapat mengata­sinya, akhimya di antara ibu tirinya dijamah oleh I Dewa Gde Kaler. tanpa mengindahkan etika sebagaimana layaknya manusia yang beri­man. Tingkah laku demikian disebut menggauli ibu tiri. Demikian kisahnya dahulu.


24a. Pira ta kunang lawasira Sri Aji/ karya anandang sungkan, awasana kacarakan I Dewa Kaler, gamia lawan tumin, katur isang kalaran, tan pengan mapanas ikang ajnyana, adulur kroda, yan tan kalalu lara nira, meh sira Sang Sri Aji, lumaksana amejaha I Dewa Kaler, apan karya rahateng kang lara, duran wenang molah, ya etunian aputusan ke Gei­gel, umaturi Dalem sang makacatraning pulina Bali, saparipolahe I Dewa Kaler, tineda pinejahaken.
Kunang Dalem tan arsa pwa sira, kewala ana panugrahan Dalem kinon sinuraadakena wangsania Ki Dewa Kaler. Mangkana Adnyanyana Dalem, wusmunggwing lepihan. Amwit tekang utusan, tan cariteng awan prapta maneng rajia Tamanbali, anembahi Sang Sri Aji Taman bali, 

Entah berapa lama waktunya I Dewa Gde Tangkeban masih juga menderita Iuka parah, akhirnya ketahuan I Dewa Kaler berbuat serong dengan ibu tiri, dilaporkan kepada I Dewa Gde Tangkeban. Tidak terba­yangkan panas hati beliau terus marah, seandainya saja beliau tidak menderita Iuka parah, mungkin beliau sendiri bergerak membunuh I Dewa Kaler, sebab dianggap besar dosanya. Tetapi karena masih parah lukanya, tidak dapat bergerak, maka beliau mengirim utusan ke Gelgel. Dilaporkan kepada Dalem selaku pengayom pulau Bali, atas perilaku I Dewa Kaler, agar diizinkan untuk dibunuh. Tetapi Dalem Gelgel tidak dapat menyetujui, beliau hanya mengizinkan dan memerintahkan menggugurkan ras I Dewa Kaler. Demikian perintah Dalem Gelgel yang telah tercantum dalam surat Utusan itu mohon permisi, tidak dikisahkan mereka dalam perjalanan, akhirnya sampai di puri Tamanbali.


24b. katur saparipolah/ andika Dalem. Umeneng pwa Sang Sri Aji Tamanbali, apan tan kinasangan sapenedanira, ya etunian karya umi­nget-inget cita. Wekasan ana lingira ri eng sitanira sedaya, mwang man camantri kinabehan, prabekel, kuwudesa, kinoncar adnya Dalem, tan kawenang linangganan, pinituhu de sang aneng panangkilan, makadi sang parasadaka. Ya tika matangnian Sri Aji, nginen anakira sanjaya,Manca, prabekel, angesahaken-angesahaken angetog titih I Dewa Kaler pramangke, prapta tang bala angrampagi, ginawiaken ra­wus sida Dewata, pakiranira Kyahi Alurah Praupan ring Bangli, amasangana dusta. Wenang pada amerangakena. Pinituhu de parasasa­nakira sadaya, mwang sapara raja putra, Manca Prabekel kabeh, agia angluruga Sang Ratu Bangli. An mangkana. payun ikang alapkena, maluwaran ikang gustiwicara. kapwa mantuk pwa sira kabeh, arabdeng sanjata.
Tan kata dina ratri, biaktitan sampun umetu tekeng sanjata, sesek supenuh tang pangastrian tekeng alun-alun, yaya larularwa umetwing wiwara, wetning tan papegatan prapti, sayaga sahagagaman mwang tatabuhan, mwang sang pararaja putra pada anunggang kuda, makadi I Dewa Gde Anom-Teka, pinayungan ketas, sahamunggwing rembat, rompok, amenering sikut. Raju ingater I Dewa Kaler dening panjak, anunggang kuda. Doh denia lumaris kancit tan pira madres praptan ikang udan adulur kilap, awetu gentuh tang jurang Bubuh, tan kena lumintangana.

Mereka bersujud kepada I Dewa Gde Tangkeban, serta menyam­paikan perintah Dalem Gelgel.
I Dewa Gde Tangkeban termenung sejenak, karena permohonan beliau tidak disetujui. Itulah sebabnya beliau masih berpikir-pikir dalam hati. Akhirnya beliau memberitahukan kepada putra-putranya yang lain, para manca mentri, para Perbekel, pemuka masyarakat, diumumkan perintah Dalem dan tidak dapat ditolak. Lalu disetujui oleh mereka yang hadir di Balairung, terutama para pendita. Sebab itu I Dewa Gde Tangkeban memerintahkan putra-putranya bersama manca, Perbekel, untuk mengusir I Dewa Kaler seketika seperti mengusir kutu busuk. Rakyat berdatangan mencari bahan bangunan untuk membuatkan dia pon­dok menurut ukuran yang wajar. Kemudian I Dewa Kaler diantarkan oleh masyarakat dengan menunggang kuda.

Perjalanan mereka tampak sudah jauh, tiba-tiba hujan turun dengan lebatnya disertai petir, mengakibatkan lembah kali Bubuh kebanjiran tak dapat dilewati.


25a. Tan aswe prapta tang paksi gagak/ sahasa sinam­bera sira; padawruh pwa katekani suba nimita, ya etuning umandega, mareng giri Rampah, nga. Gunung Rata, rarompok, nga Kubu, bener, nga. Beneng sikut nga. Anjingan, ingater, nga. Getakan. Matange sira sinamberaning paksi, yata donira apangkung Pungakan Kedisan, apan apihan I Dewa Tamanbali. Muwah anuwuk udan mwang gentuh, matangian sinangguh, nga. Pungakan Den Y ah, pitegesnia watek Ba­gus, mangkana kacaritania dangu.
Gumanti tang tatwa muwah, wuwusan sri Aji Tamanbali, swe denia anandang kalaran, salwiring nikang osadi, mwang sang parasadaka, an­ambana sira, tan ana marenasih, sayan rahat pwa larania, Tan asuwe wi­bukti pwa sira, mantuking Dewalaya,

Tiada selang lama datang burung gagak dengan sengaja menyambarnya. Mereka sama-sama mengetahui datangnya tanda­-tanda tidak baik, sebab itu mereka berhenti di Bukit Rampah. Disebut gunung Rata, rarompok berarti desa Kubu, benor berarti Beneng, sikut artinya Anjingan, ingater artinya Getakan. Karena beliau disambar bu­rung gagak, sebab itu beliau bergelar Pungakan Kedisan karena ketu­runan I Dewa (ksatria) Tamanbali. Dan tabah diguyur hujan sampai hampir kebanjiran, maka beliau disebut pula Pungakan Den Yan, arti­nya rumpun Bagus, demikian kisahnya dahulu.
Alihkan cerita ini, dikisahkan I Dewa Gde Tangkeban, beliau menderita agak lama dalam keparahan, segala jenis obat-obatan dan para pendita mengobati beliau tidak ada yang mampu menyembuhkan. Makin parahlah sakit beliau dan tidak berselang berapa waktu beliau wafat kembali ke Swargaloka.


25b. ginusa binresihan de anakira sa­daya, pepek sacaraning Sang Ratu utama, tan aswe sira maring pakurungan, tumuli atiwa mwang patileman. Tangeh yan katakena kar­amian ikang karya, apan Sang Ratu biuh bala, tan kurangi pasusuguh mwang kenum, rinamianing tatabuhan, katekeng ilen-ilen, tan winilang keh tang tamwi, pada amidara. Pepek sopacaraning Sang Ratumotama tan anangsal. Glising kang carita, wus puputeng karya, kapwa umantuka tekeng tatamwi sowang-sowang; mangkana kacarita nguni.
Pira kunang lawas ikang karya, gumanti aluhur ikang putra pinga­rep, sang apasadnya I Dewa Gde AnomTeka, Wruh pwa abasa wirang uminget-inget pwa sira, ipanangkani sang yayah palatra, yata etunian umahemaken, sasanakira sadaya, mwang Marica Prabekel, saprap- 26a tanira sadayan, nora waneh pagonitanira ipanangkani paratranira sang wus sida Dewata, pakiranira Kyahi Alurah Praupan ring Bangli, ama­ sangana dusta.

Beliau diupacarai dan dimandikan oleh putra-putranya lengkap seperti raja utama. Tiada lama jenazah beliau dalam pembaringan, lalu dibuatkan upacara pembakaran mayat (atiwa-tiwa) dengan sesajen se­lengkapnya. Panjang jika diceritakan tentang kemeriahan upacara pembakaran mayat itu, karena beliau adalah raja.
Dari rakyat menyuguhkan hiburan yang lengkap, suguhan dihi­dangkan karena banyak tamu-tamu yang melayat. Sempuma upacara/ upakara itu tiada kurang suatu apapun. Segera dikisahkan usai upacara pembakaran jenazah itu, mereka kembali termasuk tamu masing-ma­sing. Demikian ceritanya.
Entah sudah berapa lama upacara pembakaran jenazah itu berlalu, dikisahkan putra mahkota yang bemama I Dewa Anom Teka. Usianya sudah dewasa dan telah sanggup membela diri. Beliau selalu mengenangkan apa yang menyebabkan ayahnya wafat. Oleh karena itu, beliau memangil semua saudaranya untuk diajak berunding, para manca, perbekel. Setiba beliau di balairung tidak lain yang dibicarakan yakni siapa yang menyebabkan ayahnya wafat, tidak lain atas upaya Kyai Anglurah Praupan di Bangli mengutus penjahat.


26a. Wenang pada amerangakena Pinituhu de parasasanakira sadaya, mwang sapara raja putra, Manca prabekel kabeh, agia ang­luruga Sang Ratu Bangli. An mangkan payun ikang alapkena, maluwaran ikang gustiwicara, kapwa mantuk pwa sira kabeh, arabdeng sanjata.
Tan kata dina ratri, biaktitan sampun umetu tekeng sanjata, sesek supenuh tang pangastrian tekeng alun-alun, yaya laru arwa wpetwing wiwara, wetning tan papegatan prapti, sayaga sahagagaman mwang tatabuhan, mwang sang pararaja putra pada anunggang kuda, makadi I Dewa Gde Anom-Teka, pinayungan ketas, sahamunggwing rembat, sasanakira pada anunggang kuda, anane I dewa Gde Pring, I Dewa Gde ‘Pindi, I Dewa Prasi, I Dewa Batan Wani, I Dewa Pulas, I Dewa Pula- sari, I Dewa Mundung, 

Beliau menganggap patut bersama-sama membalas. Disetujui oleh para putra raja dan sanak keluarga, para perbekel, ber­siap-siap akan menyerang raja Bangli. Setelah diputuskan demikian dalam perundingan, para peserta rapat lalu bubar dan masing-masing kembali untuk menyiapkan pasukan.
Tidak dikisahkan siang malam, diceritakan kini pasukan sudah datang memenuhi balai penghadapan hingga tanah lapang. Ibarat laron yang keluar dari dalam gua, karena mereka yang datang tidak henti­-hentinya. Mereka siap siaga dengan senjata dan bunyi-bunyian. Para putra raja sama-sama menunggang kuda, terutama I Dewa Gde Anom Teka berpayung ketas dan berada dalam usungan, saudara-saudara beliau masing-masing menunggang kuda yaitu: I Dewa Pring, I Dewa Pindi, I Dewa Prasi, I Dewa Batan Wani, I Dewa Pulasari, I Dewa Mundung,


Sumber
I Gusti Ngurah Bagus, Ida Bagus Rai Putra

Babad Ksatia Tamanbali

Department Pendidikan dan Kebudayaan, Jakarta 1989



Beryadnya dengan Sharing

Tak akan Mengurangi Pengetahuan

Blog Terkait