Babad Ksatria Tamanbali



8a. gagrepenan tangan karo, agung umereng. Dalem tan twnini anakira gar­ini/brukuti angucap, akon anabuh tang teteg agung muni tan pan tara, prapta tang bala, sahagagaman, seksek supenohong pangastriyan agung, tan paligaran. Irika Dalem akon i Punggawanira amatiani Sang Anom maring Tamanbali, didinia Hiang Aji JayarembaL, inaterakena maring . Sweca linggarsapura. ·
Tangeh yan wuwusan. Umangkat tang bala mantri saha sanjata; tan koningeng lakonireng awan. Warnanen pwa Dalem muwah aputusan datengeng Tamanbali nyilib, akon pwa sang Anom alinggala saking Tamanbali angenesing desa sunia, lamakane nora kena rinarah
den ikang wang. Ye etonian Sang Anom raju atinggal greha, anuju maring erwaning airsania Amurang-murang 1ampahira maring sunian­tara, meh prapteng tepining samudra, dateng maring Toyanyar. 

 beliau berkata, memerintahkan memukul kentongan pusaka bertalu­ talu, akhirnya rakyat beliau berdatangan dengan membawa senjata, hingga balai penghadapan penuh sesak. Pada saat itu Dalem memerin­tahkan para punggawa berangkat ke Tamanbali untuk membunuh Sang Anom, sedangkan Sang Hyang Aji Jayarembat supaya diantarkan meng­hadap ke puri Gelgel. Panjang jika dikisahkan.

Berangkatlah pasukan Gelgel mengikuti para mantri dengan senjata lengkap. Tidak dikisahkan perjalanan me­reka. Diceritakan Dalem Sekar menyamar Angsana juga memerintah­
kan perutusan pergi ke Tamanbali, memberi tahu Sang Anom agar pergi dari Tamanbali dan mengungsi ke tempat yang sunyi, agar tidak dapat dicari oleh pasukan Dalem. Sebab itu Sang Anom terus meningggalkan puri, rnenuju tempat yang sunyi, hampir tiba di pantai, akhirnya


8b. Irika pwa/sira asinutan. Ya etunian tan kena rinuruh den ikang wang. Ucapakena tekang bala Mantri angel denira presama abayangan angrereh Sang Anom tapwan kapangguh. Kepwan ta manah i sang para­punggawa sadaya; ya etunian pada umungsula waluyeng Gelgel, amatur lawan Dalem, “Nirguna pwa patik Aji inutus tan kasida kaya hyun Dalem, Lingira Dalem “Aja simongkono, ce, den padalawadana unggwania, riwekas “mangdoh nora katemu. “Mangkana andika Dalem, sahur paksi sang para pwiggawa umiring adnyana Dalem. Mangkana kacritania eneng Dalem sakamantian.
Tucapakena muwah sang Anom aneng pangenesan, yan pira kunang laminira anusup, awantun ta sira muwah anglawada nagaranira, kalalu/

sampai di Toyanyar (Tianyar). Di sanalah beliau bersembunyi. Karena itu beliau tidak dapat dicari oleh rakyat Dalem.
Dikisahkan para mantri dan pasukan akhirnya lesu karena mereka bersama-sama berkeliling mencari Sang Anom belum juga ditemukan. Kesal hati para punggawa; sebab itu mereka bersama-sama kembali ke Gelgel, melaporkan kepada Dalem, “Sungguh sia-sia patik Dalem diutus karena tidak berhasil sebagai titah Dalem”. Berkata Dalem, “Jangan Saudara berkata demikian,  coba usahakan lagi menyelidiki tempat persembunyiannya, mustahil akhirnya tidak akan ditemukan.” Demikian kata Dalem, para punggawa serentak mematuhi perintah Dalem. Demikian kisahnya dan Dalem tidak dikisahkan lagi sejenak.


9a. lampahira. Prapteng wana, nga Jarakbang, irika pwa sira asasanjan, Si­narwi pwa apipikat. Kawasitan ana wong akakubun roaring Jarakbang, pinangihira nguni kawit wong saking Tamanbali, anging ta sira tan padawruha. Raju pwa Sang Anom atakwani wang angubu Je, apa luirnia “Nanang sang mangubu, ingsun atakwana, kadiang-apa kang gen­dongane aswara ring Taman bali?” Sumahur sang tinakonan,” Uh anal< magebug”. Muwah Sang Anom mangucap,. “Nanang sang mangubu, ingwang atakwana saking apatut, anak ngudiang reko? Sihanawretania den jati pretitan tengeran “aswara titir.” Sumahur sanga angubu muwah, “Sampun ya anak magebug, antuk panggul.”

Diceritakan kembali Sang Anom yang berada di tempat persembu­nyian, entah berapa lama beliau telah meninggalkan Tamanbali, beliau ingin kembali melihat-lihat keadaan daerahnya, sudah lewat perjalanan­nya. Akhirnya tiba di tengah hutan bernama Jarakbang. Di sanalah beliau bercengkrama, sambil berburu burung. Dikisahkan ada orang berkebun di Jarakbang, ditemui oleh beliau, dia asal dari Tamanbali, tetapi tidak saling mengenal. Sang Anom lalu bertanya kepada pemilik pondok, begini tegurnya, “Bapak pemilik pondok, saya bertanya, apa isyarat dipukulnya kentongan di Tamanbali.” Pemilik pondok yang di­tanya lalu menjawab, “Oh, orang berperang.” Sang Anom bertanya lagi, “Bapak pemilik pondok, maksudku bertanya dengan sebenarnya, peristiwa apa berangkali terjadi, beritahulah saya dengan sesungguh­nya isyarat dipukulnya kentongan bertalu-talu.” Pernilik pondok men­jawab lagi, “Ya, sudah orang berperang dengan alat pemukul.”


9b. Sawang rengas Sang Anom angapi, ujare sang mangubu bancur, rajwa sang Anom angucap bendwa. de “Moga-moga wekeseng/ anadi jagat kang wana jarakbang iki, lapiana ingaran jagat Bangli. Pan mangkana “sasanania tinakwaha­kena tuhu, sinawuran banjur. Banjur, “nga, banggi, ya matangnian, nga. bumi Bangli, kinucap “dening wang kinabehan.” Mangkana panapinira Sang Anom inguni karenge dening wang angubu, atiyasa krodaning citanira wawang pwa wang angubu lumampah umaturing Dalem, maring rajia Gelgel. Sapraptanira raju angaturaken sembah, lingira nihan, “lnggih Ratu Batara Dalem, iki kang kawula, umangghakena wong anom abagus, kalania apipitkat “ring madianing Jarakbang atanya lawan kawula, ge. nimi” taning aswara gendongan atitir, kawula sinau­rana dening “banjur, awarahe anak magebug, 

Seakan-akan kurang yakin Sang Anom mendengarkan pemilik pondok tidak se­rius, dengan nada marah Sang Anom lalu mengutuk, “Mudah-­mudahan kemudian hutan Jarakbang ini menjadi hunian, akhirnya dise­but daerah Bangli. Karena begitulan masalahnya ditanyakan yang sebe­narnya, dijawab tidak serius (banjur/bancur). Banjur/bancur  artinya acuh tak acuh, karena itu disebut daerah Bangli, dikarenakan oleh masyarakat umum”. Demikian semula kutukan Sang Anom diden­gar oleh pemilik pondok, tak tertahankan amarah pemilih pondok itu lalu segera ia berangkat ke Gelgel melaporkan kepada Dalem. Seti­banya lalu bersujud, begini aturnya,” Ya paduka Dalem, hamba men­emukan seorang jejaka berwajah tampan, ketika beliau berburu burung di tengah hutan Jarakbang bertanya kepada hamba, mengapa ken­tongan bersuara bertalu-talu, patik paduka Dalem menjawab dengan tidak serius (banjur/bancur), menyatakan orang berperang,


10a. ya etonian bendu sang abagus lawan kawula, raju sinapakena tekaning alas weka” sanian ana­ diakena desa kang wana Jarakbang ika, lamakaneng bumi Bangli. Mangkana panapanira, karenga de kawula “Paduka Dalem”. Wekasan mangen-angen pwa Dalem, suwe tan angudani wacana, wekasang ana andikan Dalem, kinon k:ang pek:a kulawangsa, amretiaksakena anutburi lampahe wong ika mara ring alas Jarakbang, je “Kunang yan kena rinarah” didina ingaterakena maring nagareng Gelgel”. Mangka adnyana Dalem. Kunang pwa sang kinon rajwa amwiting Dalem, tumuli lumampah asesigran. Tan kateng awan, wawang prapta sang inutus aneng nggone sira sang Anom. Kunang sakweh tang bala mantri pada winwaspada denira angelingana wamania Sang Anom. 

sebab itu beliau marah kepada hamba, lalu hutan Jarakbang itu dikutuk agar beliau marah kepada hamba, lalu hutan Jarakbang itu dikutuk agar kemudian menjadi daerah tempat hunian, sebagai asal daerah Bangli. Demikian kutuknya, yang patik paduka Dalem dengar sendiri.” Akhir­nya Dalam berpikir, agak lama tidak mengucapkan kata-kata, kemudian Dalem memerintahkan para mentri dan pasukan menyelidiki dengan menyertai perjalanan pemilik pondok menuju hutan Jarakbang,  “Dan jika nanti berhasil ditangkap antarkanlah dia kepuri Gelgel.” Demikian titah Dalem. Dan para utusan setelah mohon diri kepada Dalem, lalu segera berangkat.
Tidak dikisahkan perjalanan mereka, perutusan itu segera tiba di tempat Sang Anom. Adapun para mentri dan pasukan dengan jelas dapat mengenal wajah Sang Anom.


10b. Ya dumehnian kang/bala tandamantri, tan ana pasamodana muwah wawang sira iniketan pwa tang astanira karo, tar molah pwa Sang Anom inapusan. Tumuli ingaterakena maring Gelgel, tan lingen panangis ikang wang aneng dalan-dalan, pada umangenakena sang ina­pusan, mrabas ta luhnireng mata, tangeh yan carita.
Kancit dateng pwa ring pangastrian Dalem aneng swecapura, tumuli katur ing jeng Dalem, wetning Sang Anom wus kena inapusan. Kunang andikanira Dalem kon pwa matiani Sang Anom lawan muwah ring Sang Aji-Jayarembat, malar kinwan angrerehana mareng Surabi, ginritaken kang sakadtwanira. Tumuli umangkat sang inutus, mahurahan tekang jagat, angrereh Sang Aji-Jayarembat maring Surabi, 

Sebab itu para mentri dan pasukan, tanpa ucapan sopan lagi segera mengikat kedua tangannya dan Sang Anom tidak dapat bergerak ketika diikat. Akhimya diantarkan ke puri Gelgel, tidak dikisahkan ratap tangis masyarakat di jalan-jalan, sama­-sama menenangkan Sang Anom yang telah diikat, berderai air matanya, panjang jika dikisahkan.
Tiba-tiba mereka tiba di balai penghadapan Dalem di Gelgel, akhimya dimaklumkan ke hadapan Dalem, banwa Sang Anom sudah berhasil ditangkap dan diikat. Dalem memerintahkan untuk membunuh Sang Anom, selain untuk memerintahkan juga untuk mencari dan menawan Sang Hyang Aji Jayarembat di Surabi, dan lanjut membongkar pu­rinya. Perutusan itu lalu berangkat dibantu oleh masyarakat bebondong-­bondong mencari Sang Hyang Aji Jayerembat di Surabi,


Sumber
I Gusti Ngurah Bagus, Ida Bagus Rai Putra

Babad Ksatia Tamanbali

Department Pendidikan dan Kebudayaan, Jakarta 1989



Beryadnya dengan Sharing

Tak akan Mengurangi Pengetahuan

Blog Terkait